Zakład Badań Geośrodowiska
STACJE TERENOWE - SZYMBARK
Historia
Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk w Szymbarku została utworzona w 1965 r. Instytut Geografii PAN przejął obiekt należący do Państwowego Gospodarstwa Rolnego „Stadnina Koni” w Siarach, o powierzchni 5,2 ha, będący tzw. „resztówką” pozostałą po parcelacji majątku dworskiego „Bystrzyca”. W obrębie obiektu znajdowały się: XIX-wieczny modrzewiowy dworek, oficyna, budynki gospodarcze oraz naturalny park leśny.
Stacja Naukowa w Szymbarku, od strony naukowej, jest częścią Zakładu Badań Geośrodowiska IGiPZ PAN w Krakowie, a głównym inicjatorem jej założenia i realizowanego programu badawczego był prof. dr hab. Leszek Starkel. Po przeprowadzeniu gruntownych remontów Stacja Naukowa IGiPZ PAN w Szymbarku pełni funkcję ośrodka badawczego, dydaktycznego, konferencyjnego oraz wypoczynkowego.
Program naukowy Stacji obejmuje szeroki zakres badań nad współczesnymi procesami modelującymi środowisko przyrodnicze Karpat Fliszowych o różnym stopniu antropopresji: obiegu wody na stokach i w zlewniach, erozję gleb, procesy osuwiskowe, kształtowanie koryt rzecznych. Obszar szczegółowych badań obejmował ok. 70 km2, położony w brzeżnej, północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, w tym zlewnie Bystrzanki i Bielanki, każda o powierzchni 13 km2.
Prace badawcze rozpoczęły w 1965 r.: geomorfologiczne (A. Kotarba) i hydrograficzne (J. Niemirowska). Ich kontynuacją były w latach 1969-1973 badania: glebowe (B. Adamczyk), zbiorowisk roślinnych leśnych (J. Staszkiewicz) i pól uprawnych (Z. Wójcik), użytkowania ziemi (E. Gil) oraz mezo- i mikroklimatyczne (B. Obrębska-Starklowa). Wyniki tych prac stanowiły tło dla badania nad współczesnymi procesami.
Od 1 listopada 1967 r. rozpoczęto obserwacje meteorologiczne na stoku doświadczalnym Stacji oraz w dolinie rzeki Ropy (D. Dubiel-Spólnik).
W 1968 r. rozpoczęto badania procesów stokowych - spływu powierzchniowego i śródglebowego oraz spłukiwania gleby w oparciu o poletka doświadczalne (J. Słupik, E. Gil): na stoku doświadczalnym Stacji (4 poletka o zróżnicowanym użytkowaniu rolniczym), na stoku łąkowo-pastwiskowym Technikum Rolniczego w Bystrej, stoku rolniczym na Wiatrówkach oraz w ekosystemie leśnym na stoku Jeleniej Góry. Od 1985 roku kontynuowane tylko na stoku doświadczalnym Stacji. Badania obejmują relacje spływu powierzchniowego i erozji gleb oraz spływu śródglebowego do warunków meteorologicznych (opadów, tajania pokrywy śnieżnej) oraz sposobu użytkowania ziemi.
Badania hydrologiczne obejmują zagadnienia związane z warunkami i rozmiarami odpływu wody z górnej części zlewni Ropy oraz jej dopływów - Bielanki i Bystrzanki, rozpatrywane na tle zmian w osadnictwie i użytkowaniu ziemi w II połowie XX wieku (R. Soja). W celu realizacji tych badań w 1968 r. założono stacje hydrometryczne na Bystrzance, Ropie (303 km2) i Bielance.
Od 1968 r. prowadzone są badania nad kształtowaniem koryt rzecznych, z zastosowaniem metod geodezyjnych. Badania koncentrowały się w korycie Ropy, gdzie wykonano przeglądowe zdjęcie całego koryta rzeki (w skali 1: 5000 i 1:2000) i szczegółowe zdjęcie geodezyjne (1:500) wybranych jego fragmentów (L. Dauksza). Kontynuacją tych badań były pomiary zmian koryta Ropy w Szymbarku w obrębie wodowskazu Szymbark IG PAN (R. Soja). Badaniami objęto również budowę terasy dennej doliny Ropy, jej skład mechaniczny i wiek (metodą 14C) oraz migrację koryta rzecznego w XIX i XX w.
Od 1994 roku na Ropie funkcjonuje zbiornik retencyjny Klimkówka, odległy o ok. 16 km w górę rzeki w stosunku do profilu wodowskazowego Stacji. Zmiany hydrologiczne, hydrochemiczne, geomorfologiczne oraz krajobrazowe w obrębie doliny Ropy determinowane powstaniem zbiornika, znalazły odzwierciedlenie w pracach Ł. Wiejaczki.
W celu określenia bilansu denudacyjnego, w zlewniach Bystrzanki i jej dopływów oraz w korycie Ropy, od 1968 r. prowadzone są pomiary ilościowe i jakościowe substancji unoszonych i rozpuszczonych, odprowadzanych ze zlewni (A. Welc, W. Bochenek, M. Kijowska).
Badania procesów osuwiskowych, związane w Szymbarku w głównej mierze z brzeżną strefą nasunięcia płaszczowiny magurskiej, prowadzone były w latach 1968-1975 na osuwiskach: „Kawiory”, „Zapadle”, (A. Kotarba, L. Dauksza, E. Gil) i we współpracy z IBW PAN Gdańsk - „Bystrzyca” (1979-1984). Określono również datowaniem metodą 14C wiek bezwzględny osuwisk. Do badań tych powrócono w latach 1996-98 (W. Bochenek, E. Gil), a następnie kontynuowane są w ramach grantów badawczych wspólnie z IBW PAN Gdańsk, PIG O. Kraków i w ramach międzynarodowego 5 programu UE „ALARM”. W badaniach mechanizmu ruchu osuwisk stosowane są metody geodezyjne, sejsmiczne, elektrooporowe i inklinometryczne oraz numeryczne opracowywanie danych.
W oparciu o znajomość rozpoznanych uprzednio elementów środowiska przyrodniczego oraz procesów fizyczno-geograficznych, przeprowadzono typologię ekosystemów na terenie Szymbarku (E. Gil).
Od 1994 r. Stacja uczestniczy w programie badawczym Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego (prowadzony na terenie Polski przez 8 Stacji badawczych), koordynowanym przez PIOŚ. Program ten obejmuje badania abiotycznych i biotycznych elementów środowiska przyrodniczego i procesy w nim zachodzące, ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich negatywny wpływ na jego funkcjonowanie.
Prace badawcze Stacji prowadzone są w szerokiej współpracy z innymi jednostkami badawczymi: Instytutem Geografii UJ, Instytutem Botaniki UJ, Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie, Zakładem Zagospodarowania Ziem Górskich PAN, Instytutem Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku, Państwowym Instytutem Geologicznym O. Kraków oraz we współpracy międzynarodowej CNR Włochy (Turyn, Padwa).
