Morphogenesis of the Grudziądz Basin in the light of analysis of sedimentation and relief of the Vistula Valley and adjacent areas

W ramach projektu badawczego przeprowadzono badania nad genezą rzeźby Kotliny Grudziądzkiej. Prowadzono je także w obszarch sąsiadujących, na wysoczyźnie świeckiej, chełmińskiej i sandrze Wdy, by uchwycić zależności rozwoju doliny od starszej rzeźby. Do podstawowych metod należało szczegółowe kartowanie geologiczne i geomorfologiczne. W jego trakcie udokumentowano liczne odsłonięcia, które przeanalizowano pod kątem obecnych w nich struktur sedymentacyjnych a także pobrano z nich próbki do analiz uziarnienia jak też wybranych analiz chemicznych. W glinach zwałowych przeprowadzono szczegółowe badania ułożenia i kształtu klastów żwirowych. Celem uchwycenia natężenia współczesnych procesów geomorfologicznych na równinie zalewowej Wisły dokonano również analizy map historycznych począwszy od przełomu XVIII i XIX w. Uzupełniono je o pomiaru ilości zawiesiny unoszonej w korycie Wisły i starorzeczu zwanym Starą Wisłą, by szukać rozwiazania problemu stosunkowo słabego zamulania starorzeczy po regulacji Wisły przeprowzadzonej w XIX w.

Analiza wierceń jak i kierunku ułożenia klastów żwirowych pozwalają przypuszczać, ze ostatni lądolód poruszał się tu w obrębie obniżenia zbliżonego kierunkiem do dzisiejszego przebiegu doliny. Świadczy o tym ułożenie naśladujące współczesny przebieg doliny. Obecność kilku poziomów teras kemowych, o bardzo zróżnicowanych strukturach wewnętrznych wskazujących od środowisk jeziorzysk proglacjalnych po środowisko rzeczne każe przypuszczać, że omawiany fragment doliny Wisły u schyłku ostatniego zlodowacenia konserwowany był przez rozległe bryły martwego lodu. Procesy dezintegracji tych brył prowadziły do okresowego gwałtownego spływania zbiorników wykształconych na powierzchni obecnych teras kemowych. Wykształcenie facjalne a także kształt zastoiska świeckiego z licznymi wytopiskami po martwym lodzie wskazuje, że pierwotna krawędź Kotliny Grudziądzkiej przebiegała kilka klimoterów na południe po okolice Sartowic. Brak tu typowych warwitów, laminacja jest albo nieregularna albo laminy sa bardzo grube.

Kształtowanie się wspólczesnego systemu terasowego miało dość gwałtowny charakter i już 15 tys. lat temu Wisła osiągnęła współczesny poziom równiny zalewowej. Należy zauważyć, że w osadach kęp wysoczyznowych Kotliny Grudziądzkiej jak i częściowo na sandrze Wdy wystepuje rozległy poziom residuum żwirowego. Szybkie osiagnięcia poziomu współczesnego dna doliny pozwoliło na rozwój licznych równin jeziornych i biogenicznych o zróżnicowanym składzie osadów w zależnosci od pozycji geomorfologicznej i stopnia izolacji od koryta Wisły oraz innych cieków wodnych. Od około 3 600 lat temu rozpoczęła się sedymentacja osadów powodziowych. Najpierw sedymentowane były osady ilaste przypominajace bardziej jeziorne, po czym nastapiła faza typowej sedymentacji powodziowej. Zebrane dane wskazuja, że przynajmniej w okresie depozycji mad koryto Wisły było bardzo stabilne. Analiza map historycznych i analizy wykonanych przekrojów przez pokrywę madową pozwalają wysnuć wniosek, że Wisła przed regulacja reprezentowała wczesne stadium rzeki anastomozujacej, ze stosunkowo mała liczbą ramion bocznych, które w niektórych przypadkach nie uległy wypełnieniu od ponad 2 tysiecy lat. Przegrodzenie tych ramion ostrogami tylko w niewielkim stopniu przyczyniło się do ich zamulania, co wskazuje na dużą odporność tego typu systemów rzecznych na zabiegi regulacyjne prowadzone przez człowieka.