Opublikowana w końcu listopada 2021 roku książka zatytułowana „Regionalna geografia fizyczna Polski” jest dziełem zbiorowym, stanowiącym efekt współpracy 50 autorów z 16 placówek badawczych. Prezentowane dzieło, pomyślane jako rozszerzona i ujednolicona charakterystyka opisowa wszystkich mezo- i makroregionów fizycznogeograficznych Polski, jest logiczną kontynuacją wcześniejszych prac, które doprowadziły do opracowania nowego, poprawionego podziału fizycznogeograficznego Polski. Wszystkie granice jednostek zostały uszczegółowione, a liczba mezoregionów uległa zwiększeniu (z 316 do 344). Mapa nowego podziału wraz z tekstem objaśniającym została po raz pierwszy opublikowana w czasopiśmie Geographia Polonica jako wieloautorski artykuł pt. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data.

Regionalna geografia fizyczna Polski (pełny tekst książki)

Karty informacyjne mezoregionów

 

Na książkę składają się dwie części, obejmujące łącznie 9 rozdziałów. Pierwsza część ma charakter ogólny i zawiera niezbędne informacje wprowadzające. Pierwszy rozdział (Wstęp) przedstawia uwarunkowania, motywacje i etapy tworzenia nowej syntezy regionalnej, prezentowanej w książce. Rozdział 2 to omówienie historii rozwoju poglądów na temat regionalizacji ziem polskich. Szczególny nacisk położono na prezentację podstaw wydzielania regionów przez różnych autorów i powstałe w rezultacie tych zabiegów układy regionów. W rozdziale 3 przedstawiono współczesne rozumienie terminu „region” w ujęciu kompleksowej geografii fizycznej, uwzględniając metody indukcyjne i dedukcyjne wyznaczania jednostek regionalnych. Ponadto zwrócono szczególną uwagę na kwestię granic regionów podkreślając ich ekotonalny – strefowy układ. Szczegółowo omówiono również merytoryczne założenia metodyczne i formalne zasady prowadzenia granic między regionami ze szczegółowością odpowiadającą skali 1:50 000. Kolejny rozdział 4 dotyczy zastosowania współczesnych technik gromadzenia i przetwarzania danych na potrzeby regionalizacji. W rozdziale nie tylko przeanalizowano wady i zalety współczesnych algorytmów regionalizacyjnych, ale podano także szereg polskich przykładów coraz skuteczniejszych podejść do problemu wykorzystania nowoczesnych metod przetwarzania danych dla celów regionalizacji. Rozdział 5 to odrębne studium, w którym porównano przebieg granic kompleksowych regionów fizycznogeograficznych z regionami wyróżnionymi w ramach wybranych regionalizacji komponentowych: geologicznej, klimatycznej, morfogenetyczno-glebowej, geobotanicznej i przyrodniczo-leśnej. Rozdział 6 prezentuje podział obszaru Polski na regiony najwyższej rangi hierarchicznej, prowincje i podprowincje wraz z bardzo zwięzłymi ich charakterystykami fizycznogeograficznymi. Część pierwszą dzieła kończy rozdział 7, czyli spis publikacji cytowanych w rozdziałach 1-6, który obejmuje 121 pozycji i stanowi doskonały materiał do analizowania historii regionalizacji fizycznogeograficznej, oraz współczesnych rozważań na ten temat, zwłaszcza w zakresie nowoczesnych technologii sprzyjających dokumentowaniu i wykorzystywaniu bardzo dobrze rozpoznanych, bogatych, informacji o środowisku (cechach krajobrazu). Jednocześnie jest to zbiór najważniejszej literatury (głównie polskiej), dotyczącej zasad wydzielania regionów fizycznogeograficznych.

Na drugą część książki składa się przede wszystkim rozdział 8, który obejmuje opisy wszystkich 59 makroregionów i 344 mezoregionów. Każdy z podrozdziałów poświęconych charakterystyce makroregionu został napisany zgodnie z jednym, obowiązującym schematem i na podstawie ujednoliconego zestawu materiałów źródłowych. Opis ogólny, zatytułowany „Wiadomości ogólne” dotyczy najważniejszych cech fizycznogeograficznych makroregionu i przebiegu jego granic, a następnie charakterystyk kolejnych cech środowiska – budowy geologicznej, ukształtowania powierzchni, pokrywy glebowej, stosunków wodnych, cech klimatu, szaty roślinnej i pokrycia terenu, użytkowania ziemi, cech krajobrazowych i wybranych danych dotyczących gospodarki, sieci osadniczej i zabytków. W podobny sposób opisane są następnie poszczególne mezoregiony, a więc od cech poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, przez najistotniejsze formy ochrony przyrody po cechy kulturowe krajobrazu, w tym dominujące cechy gospodarcze – użytkowanie oraz sieć komunikacyjną. Rozdział 9 obejmuje wykaz literatury pomocniczej dla charakterystyki jednostek, zestawiony zgodnie z propozycjami autorów.

Treść drukowaną uzupełnia tabelaryczne zestawienie głównych charakterystyk mezoregionów, które – ze względu na swoją objętość (łącznie ponad 1300 stron) – zostało zamieszczone wyłącznie w postaci cyfrowej, dołączonej na nośniku USB. Dodatkowo umieszczono tamże cyfrową wersję mapy mezoregionów (w formacie shp), o identycznej geometrii jak mapa załączona do artykułu Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, ale z poprawionymi błędami w nazwach niektórych jednostek przestrzennych.

W zamyśle autorów prezentowana książka będzie nie tylko pełnić funkcję podręcznika akademickiego, wykorzystywanego przede wszystkim na studiach z zakresu geografii i gospodarki przestrzennej, ale przydatnego również do prowadzenia zajęć na innych kierunkach kształcenia (biologia, geologia, oceanografia, ochrona środowiska). Widzimy również jej przydatność dla organizatorów turystyki i rekreacji, autorów przewodników i publikacji krajoznawczych, podróżników, a także dla zainteresowanych rozwojem zrównoważonym. Ponadto regionalizacja fizycznogeograficzna i charakterystyka opisowa regionów wykorzystywana jest w badaniach naukowych, gdzie stanowi podstawowe odniesienie lokalizacyjne, a także w edukacji szkolnej w ramach omawiania zróżnicowania środowiska przyrodniczego Polski.

Wydanie książki było możliwe dzięki życzliwej postawie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, która wspierała działania autorów i redaktorów. Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.