Tożsamość terytorialna Podlasia wobec podziału administracyjnego

Mgr Michał Konopski, pracownik Zakładu Geografii Wsi i Rozwoju Lokalnego podjął się badań społecznych dotyczących tożsamości terytorialnej mieszkańców Podlasia wobec historycznego i obecnego podziału administracyjnego. Badanie opiera się na analizie ponad 8500 kwestionariuszy ankietowych pochodzących z blisko 70 gmin.

Istota problemu badawczego wynika z dychotomii między nazwami nadanymi województwom wskutek reformy administracyjnej z roku 1999, a nazwami regionów historycznych. Wśród nowo powstałych województw znalazło się bowiem województwo podlaskie, ze stolicą w Białymstoku. Wydzielając tę jednostkę administracyjną uwzględniono jedynie północny fragment historycznego województwa podlaskiego (1566-1795). Pozostałe jego części – położone na południe od Bugu – znalazły się w województwach mazowieckim i lubelskim (ryc. 1). Nowe województwo podlaskie obejmuje natomiast obszary, które historycznie nie były związane z Podlasiem – Suwalszczyznę (niegdyś część Wielkiego Księstwa Litewskiego) wraz z ciągnącym się od niej niemal południkowo pasem po Hajnówkę oraz ziemię łomżyńską, dziejowo związaną z Mazowszem. Obecny podział administracyjny jest dyskusyjny już na podstawie analizy nazw miast, które znalazły się w nowych jednostkach. Na przykład, Sokołów Podlaski znalazł się w województwie mazowieckim, a Wysokie Mazowieckie w podlaskim. Z kolei miasta Radzyń Podlaski, Międzyrzec Podlaski i Biała Podlaska czy wieś Janów Podlaski należą do województwa lubelskiego.

 

Ryc. 1. Zmiany terytorialne województwa podlaskiego w okresie 1566-1999

Źródło: Konopski, Mazurek 2017 (zmienione)

 

Celem badań jest diagnoza poczucia tożsamości terytorialnej Podlasia na obszarze jej potencjalnego występowania. Określone zostaną takie cechy tożsamości jak typ (np. podlaska lub suwalska), intensywność czy dominująca skala przestrzenna wraz z kartograficznym przedstawieniem rozkładu przestrzennego.

Autor badań stawia następujące hipotezy:

1)      Podlasie jest utożsamiane ze współczesnym województwem podlaskim. Obecny podział administracyjny przyczynia się do kształtowania nowej tożsamości terytorialnej. Podlasie jest postrzegane głównie jako region administracyjny.

2)      Tożsamość mieszkańców badanego obszaru jest niejednorodna. Ludność cechuje się silnie zróżnicowanym wyobrażeniem na temat swojego miejsca zamieszkania.

3)      Dominującą skalą przestrzenną tożsamości terytorialnej jest narodowa (polska) oraz lokalna (zasięg gminy lub powiatu), a poziom regionalny jest wyraźnie słabszy.

4)      Wiek mieszkańców jest głównym czynnikiem modyfikującym stopień identyfikacji z regionem.

Badania społeczne zostały przeprowadzone na obszarze potencjalnego występowania tożsamości podlaskiej na poziomie gmin. Wykonano je przy zastosowaniu kwestionariusza ankiety w celuokreślenia wpływu podziału administracyjnego na deklarowaną tożsamości terytorialną respondentów. Gminy uwzględnione w analizie zostały dobrane na podstawie następujących kryteriów:

• granica współczesnego województwa podlaskiego
• granice województw według podziału administracyjnego z lat 1975-1998 (wewnątrz których badana społeczność potencjalnie cechuje się tożsamością podlaską).
• granica województwa podlaskiego z czasów I Rzeczpospolitej z lat 1569-1795, tzw. historyczne Podlasie

Badania kwestionariuszowe przeprowadzono w gminach wiejskich przylegających do wymienionych granic jednostek administracyjnych. Wyznaczono pary gmin po wewnętrznej i zewnętrznej stronie granicy zakładając podobną liczbę gmin po obu jej stronach. Kryterium dodatkowym było uwzględnienie kilku gmin niesąsiadujących z granicami województw. Celem takiego podejścia jest zbadanie charakterystyki tożsamości terytorialnej społeczności żyjących w oddaleniu od granic regionów administracyjnych (i określenie wpływu sąsiedztwa granicy na tożsamość). Analizowano jedynie gminy wiejskie zakładając, że cechują się najwyższym udziałem ludności zasiedziałej o ugruntowanej tożsamości terytorialnej.

Wyniki badań kwestionariuszowych zostaną opublikowane w dziale aktualności Zakładu Geografii Wsi i Rozwoju Lokalnego.

Problematyka tożsamości terytorialnej została także poruszona przez M. Konopskiego i D. Mazurka w artykule Tożsamość terytorialna jako zasób lokalny w powiatowych dokumentach strategicznych województw podlaskiego, mazowieckiego i lubelskiego, który można przeczytać w tomie 46 Studiów Obszarów Wiejskich Społeczne i indywidualne zasoby obszarów wiejskich (2017).