26 stycznia 2016 r. miało miejsce Posiedzenie Naukowe Zakładu nt. "Idea Jednomandatowych Okręgów Wyborczych a problemy reprezentatywności i spójności społeczno-terytorialnej".

Program i Agenda seminarium

Prezentacje:

• prof. Mariusz Kowalski (IGiPZ PAN): Trwałość geograficzna wyników wyborów w Polsce
• dr Jarosław Flis (Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ): Jednomandatowe okręgi wyborcze w samorządach – doświadczenia i propozycje
• prof. Przemysław Śleszyński (IGiPZ PAN): Symulacje wyników wyborów w układzie JOW

Relacja z posiedzenia

Seminarium miało na celu przedstawienie uwarunkowań i potencjalnych skutków wprowadzenia ordynacji wyborczej do Sejmu w układzie Jednomandatowych Okręgów Wyborczych w Polsce z punktu widzenia reprezentatywności i spójności społecznej. W części referatowej Prof. M. Kowalski (IGiPZ PAN) zaprezentował zróżnicowania przestrzenne preferencji wyborczych w Polsce i szeroko omówił ich społeczno-gospodarcze i kulturowe uwarunkowania, nawiązujące bardzo wyraźnie do   dawnych granic państwowych (XIX, XX w.), występowania wyrazistych grup etnicznych (Kaszubi, Ślązacy), wyznaniowych (prawosławni) i społecznych (drobna szlachta) oraz podziałów miasto-wieś. Zwrócił uwagę na trwałość zachowań wyborczych, w niektórych przypadkach sięgających jeszcze pierwszej połowy XX wieku. W podsumowaniu zwrócił uwagę, że z powodu wyraźnego i stabilnego podziału na bardziej konserwatywno-prawicową południowo-wschodnią i bardziej liberalno-lewicową północno-zachodnią część kraju, wprowadzenie JOW w ich klasycznej postaci (brytyjskiej) będzie prowadzić do braku reprezentacji znacznych grup wyborców w różnych częściach kraju. W takiej sytuacji znajdą się wyborcy prawicowi w Polsce północno-zachodniej i wyborcy liberalni w Polsce południowo-wschodniej.

Dr J. Flis (UJ) w pierwszej części wystąpienia zaprezentował wstępne wyniki projektu NCN, w którym badał problemy reprezentatywności w wybranych gminach w Polsce poprzez zastosowanie różnych ordynacji wyborczych. Wskazał na zagrożenie zjawiskiem gerrymanderingu, czyli takiego ustalania granic okręgów wyborczych, które mogą premiować określonych kandydatów. W drugiej części zaprezentował autorską koncepcję JOW w systemie personalno-proporcjonalnym, który eliminuje lub co najmniej niweluje tego typu deformacje.

Prof. P. Śleszyński (IGiPZ PAN) pokazał wyniki symulacji wyborów różnego typu w układzie JOW w systemie „brytyjskim” opierając się na metodologii opublikowanej w 2003 r. jako rozdział w pracy pt. „Przestrzeń wyborcza Polski”. Przedstawił m.in. założenia delimitacji okręgów wyborczych oraz procedury symulacyjnej, wskazując na ograniczenia metodyczne. Następnie pokazał kilkanaście symulacji, w tym dla wszystkich przeprowadzonych wyborów do Sejmu. Wykazał, że niemal we wszystkich przypadkach dochodziłoby do silnej dominacji opcji, która aktualnie wygrywała w całym kraju i dominacja ta w kilku przypadkach dawałaby większość konstytucyjną. W podsumowaniu stwierdził, że aby nie tracić zalet JOW w postaci związania kandydata z konkretnym regionem, optymalnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie ordynacji „mieszanej” lub w postaci zaproponowanej przez J. Flisa.

Dyskusja po referatach koncentrowała się według trzech wątków: uwarunkowań zachowań wyborczych, idei i skutków JOW oraz oceny aktualnej sytuacji politycznej w tych obydwu kontekstach. W pierwszym przypadku prof. Zbigniew Rykiel (Uniwersytet Rzeszowski) zwracał uwagę na niejednoznaczność uwarunkowań historyczno-kulturowych w sensie ich mocy wyjaśniającej, a prof. Zbigniew Taylor i prof. Marek Kupiszewski (obydwaj IGiPZ PAN) na kwestie metodologiczne analiz. Prof. Roman Matykowski (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) i Małgorzata Wojtaszczyk (Uniwersytet Warszawski) mówili o lokalnych czynnikach zachowań wyborczych, a prof. Mariusz Solarz (Uniwersytet Warszawski) – o uwarunkowaniach politycznych. Prof. Grzegorz Węcławowicz swoją wypowiedź odniósł do kluczowego problemu reprezentatywności. Prof. Stanisław Walukiewicz (Instytut Badań Systemowych PAN) i dr Adam Kowalewski (Fundacja na rzecz Rozwoju Demokracji Lokalnej) dyskutowali na temat jakości demokracji i kapitału społecznego w kontekście JOW. W dyskusji ogólnej zwracano też uwagę na potrzebę zapewnienia reprezentatywności wyborczej. Generalnie zgodzono się, że system JOW w swej klasycznej postaci (większościowy model brytyjski) może prowadzić do zniekształceń sceny politycznej, a nawet frustracji społecznej. Dlatego w przypadku wprowadzenia ordynacji większościowej JOW należy poszukiwać rozwiązań łagodzących jego niekorzystne cechy. W tym kontekście P. Śleszyński i M. Kowalski poparli propozycję J. Flisa (koncepcja personalno-proporcjonalna, zwana też wariantem badeńskim JOW), która łączy w sobie zalety tradycyjnego systemu JOW z ordynacją proporcjonalną.